جغرافیای اقتصادی دشت همدان ـ بهار در دوره اسلامی (از قرن سوم هجری تا اواخر دوره قاجاریه) بر اساس اسناد مکتوب تاریخی و جغرافیایی

دشت همدان ـ بهار از دیرباز به لحاظ ویژگی‌های جغرافیایی و استراتژیکی، دارای الگوهای اقتصادی خاص و متفاوتی نسبت به مناطق پیرامون خود بوده است. توجه به همدان از سوی حکام در دوره سلاجقه نیز، نشان از اهمیت آن به‌واسطه جایگاه خاص آن در ایالت جبال داشته است. مقاله پیش رو به بررسی مهم‌ترین الگوهای معیشتی حاکم بر دشت همدان ـ بهار و تأثیر راه‌های ارتباطی و عوامل زیست‌محیطی بر اقتصاد این منطقه، می‌پردازد. پژوهش حاضر با بهره‌گیری از مطالعات کتابخانه‌ای (بررسی متون جغرافیایی و تاریخی دست‌اول دوره اسلامی)، با ماهیت تحقیقات تاریخی و با روش توصیفی ـ تحلیلی به تبیین وضعیت اقتصادی همدان از قرن سوم تا سیزدهم هجری پرداخته است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که وجود دو فاکتور اساسی از جمله وضعیت زیست‌محیطی مساعد (آب‌وهوای معتدل کوهستانی با خاک حاصلخیز) و دیگر قرار گرفتن همدان بر سر مهم‌ترین مسیرهای ارتباطی شرق به غرب و بالعکس، به ترتیب عاملی بر کشت و فراوانی انواع محصولات کشاورزی و نیز حضور بازرگانان و تجار داخلی و خارجی در این شهر بوده است که به‌تبع آن، رونق اقتصادی این منطقه را به دنبال داشته است.